dvitīyo 'dhyāyaḥ
AS.Sū.2.1 athātaḥ śiṣyopanayanīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Sū.2.2 gurubhakto 'bhiyukto 'tiyukto dhīsmṛtipāṭavaiḥ |
ṛjvāsyanāsānayanastanusnigdhanakhacchaviḥ ||
AS.Sū.2.3 brahmacārī jitadvandvo dhīraḥ sucaritaḥ sthiraḥ |
ṣaṇmāsānuṣitaḥ śaklo lajjāśaucakulānvitaḥ ||
AS.Sū.2.4 śiṣyo 'dhyāpyo gato yāvadantaṃ tantrārthakarmaṇām |
nā 'kālavidyutstanite bhūkampe rāhudarśane ||
AS.Sū.2.5 pañcadaśyāmacandrāyāṃ parokṣe vā guroḥ paṭhet |
nāticchinnapadaṃ nātimandaṃ nātyuccanīcakaiḥ ||
AS.Sū.2.6 hīnānyaveṣa ācāryaṃ paryupāsīta rājavat |
śayīta supta evāsminnuttiṣṭhetāsya pūrvataḥ ||
AS.Sū.2.7 na brūyāt kevalaṃ nāma nā 'sādhvapi vināṭayet |
abhedyo 'nuddhataḥ stabdhaḥ sūnṛtaḥ priyadarśanaḥ ||
AS.Sū.2.8 bahuśrutaḥ kālavedī jñātagrantho 'rthaśāstravit |
anāthān rogiṇo yaśca putravat samupācaret ||
AS.Sū.2.9 guruṇā samanujñātaḥ sa bhiṣakchabdamaśnute |
yastu kevalaśāstrajñaḥ karmasvapariniṣṭhitaḥ ||
AS.Sū.2.10 sa muhyatyāturaṃ prāpya prāpya bhīrurivāhavam |
yaḥ punaḥ kurute karma dhārṣṭyācchāstravivarjjitaḥ ||
AS.Sū.2.11 sa satsu garhāmāpneti vadhaṃ carcchati rājataḥ |
hetau liṅge praśamane rogāṇāmapunarbhave ||
AS.Sū.2.12 jñānaṃ caturvidhaṃ yasya sa rājārho bhiṣaktamaḥ |
śastraṃ śāstrāṇi salilaṃ guṇadoṣapravṛttaye ||
AS.Sū.2.13 pātrāpekṣīṇyataḥ prajñāṃ bāhuśrutyena bṛṃhayet |
pradīpabhūtaṃ śāstraṃ hi darśanaṃ vipulā matiḥ ||
AS.Sū.2.14 tābhyāṃ bhiṣak suyuktābhyāṃ cikitsannāparādhyati |
āhūta eva yo yāti suveṣaḥ sunimittataḥ ||
AS.Sū.2.15 gatvā 'turārthādanyatra na nidhatte manaḥ kvacit |
vyādhīn parīkṣate samyaṅnidānādiviśeṣataḥ ||
AS.Sū.2.16 hrepaṇīyāṃ ca tadvāarttāṃ na prakāśayate bahiḥ |
sahasā na ca tasyāpi kriyākālamahāpayan ||
AS.Sū.2.17 jānāti copacarituṃ sa vaidyaḥ siddhimaśnute |
nādadītā 'miṣaṃ strībhyastadadhyakṣe parāṅmukhe ||
AS.Sū.2.18 tābhiśca rahasi sthānaṃ parihāsaṃ ca varjayet |
ārttaṃ ca nṛpasadvaidyairdviṣṭaṃ tadveṣiṇaṃ dviṣam ||
AS.Sū.2.19 caṇḍaṃ śokāturaṃ bhīruṃ kṛtaghnaṃ vaidyamāninam |
hīnopakaraṇaṃ vyagramavidheyaṃ gatāyuṣam ||
AS.Sū.2.20 jijīviṣurvyādhito 'pi pūrvoktaguṇavarjitān |
kriyāvikrayiṇo vaidyān mṛtyoragresarā hi te ||
AS.Sū.2.21 bhiṣagdravyāṇyupasthātā rogī pādacatuṣṭayam |
cikitsitasya nirdiṣṭaṃ pratyekaṃ taccaturguṇam ||
AS.Sū.2.22 dakṣastīrthāttaśāstrārtho dṛṣṭakarmā śucirbhiṣak |
bahukalpaṃ bahuguṇaṃ sampannaṃ yogyamauṣadham ||
AS.Sū.2.23 anuraktaḥ śucirdakṣo buddhimān paricārakaḥ |
āḍhyo rogī bhiṣagvaśyo jñāpakaḥ satvavānapi ||
AS.Sū.2.24 yadvaidye viguṇe pādā guṇavanto 'pyanarthakāḥ |
sa pādahīnānapyārtān guṇavān yacca yāpayet ||
AS.Sū.2.25 cikitsāyāstamevātaḥ pradhānaṃ kāraṇaṃ viduḥ |
sādhyo 'sādhya iti vyādhirdvidhā tau tu punardvidhā ||
AS.Sū.2.26 susādhyaḥ kṛcchrasādhyaśca yāpyo yaścānupakramaḥ |
sarvauṣadhame dehe yūnaḥ puṃso jitātmanaḥ ||
AS.Sū.2.27 amarmago 'lpahetvagrarūparūpo 'nupadravaḥ |
atulyadūṣyadeśartuprakṛtiḥ pādasampadi ||
AS.Sū.2.28 graheṣvanuguṇeṣvekadoṣamārgo navaḥ sukhaḥ |
sukhasādhyaḥ sukhopāyaḥ kālenālpena sādhyate ||
AS.Sū.2.29 kṛcchrairupāyaiḥ kṛcchrastu mahadbhiśca cireṇa ca |
asādhyaliṅgasaṅkīrṇastathā śastrādisādhanaḥ ||
AS.Sū.2.30 śeṣatvādāyuṣaḥ pathyairyāpyaḥ prāyo viparyaye |
datvā 'lpaṃ sukhamalpena hetunā sa pratanyate ||
AS.Sū.2.31 yāti nāśeṣatāṃ rogaḥ karmaṇo niyatāyuṣaḥ |
prapatanniva viṣkambhairdhāryate 'trāturo hitaiḥ ||
AS.Sū.2.32 paro 'sādhyaḥ kriyāḥ sarvāḥ pratyākhyeyo 'tivartate |
tasmādupekṣya evāsau sthito 'tyantaviparyaye ||
AS.Sū.2.33 bhramamohāratikaro dṛṣṭariṣṭo 'kṣanāśanaḥ |
vyādhīn purā parīkṣyaivamārabheta tataḥ kriyām ||
AS.Sū.2.34 svārthavidyāyaśohānimanyathā dhruvamāpnuyāt |
sādhyayorapi saṃyogo balinoryātyasādhyatām ||
AS.Sū.2.35 vidyādasādhyamevātaḥ sādhyāsādhyasamāgamam |
nāsādhyaḥ sādhyatāṃ yāti sādhyo yātitvasādhyatām ||
AS.Sū.2.36 pādāpacārāddaivācca yāntyavasthāntaraṃ gadāḥ |
varamāśīviṣaviṣaṃ dīptamagnimayo 'pi vā ||
AS.Sū.2.37 upayuñjīta na tvārttādāmiṣaṃ kṛpaṇājjanāt |
varo bhūtadayā dharma ityārtteṣu bhiṣagvaraḥ ||
AS.Sū.2.38 varttate yastu siddhārthaḥ sa sarvamativarttate ||