AS.Ci.1.1 athāto jvaracikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Ci.1.2 āmāśayastho hatvāgniṃ sāmo mārgān pidhāya yat |
vidadhāti jvaraṃ doṣastasmāt kurvīta laṅghanam ||
AS.Ci.1.3 prāgrūpeṣu jvarādau vā balaṃ yatnena pālayan |
balādhiṣṭhānamārogyamārogyārthaḥ kriyākramaḥ ||
AS.Ci.1.4 laṅghanaiḥ kṣapite doṣe dīpte 'gnau lāghave sati |
svāsthyaṃ kṣuttṛṅ ruciḥ paktirbalemājaśca jāyate ||
AS.Ci.1.5 tatrotkṛṣṭe samutkliṣṭe kaphaprāye cale male |
sahṛllāsaprasekānnadveṣakāsaviṣūcike ||
AS.Ci.1.6 sadyobhuktasya sañjāte jvare sāme viśeṣataḥ |
vamanaṃ vamanārhasya śastaṃ kuryāttadanyathā ||
AS.Ci.1.7 śvāsātīsārasanmohahṛdrogaviṣamajvarān ||
AS.Ci.1.8 pippalībhiryutāṃ gālāṃ kaliṅgairmadhukena vā |
pītvoṣṇatoyena vamenmadhbambu lavaṇāmbu vā ||
AS.Ci.1.9 paṭolanimbakarkoṭavetrapatrajalāni vā |
peyāṃ maṇḍaṃ rasaṃ cekṣormadyaṃ kalpoditāni vā ||
AS.Ci.1.10 vamanāni prayuñjīta balakālavibhāgavit |
kṛte 'kṛte vā vamane jvarī kuryādviśoṣaṇam ||
AS.Ci.1.11 doṣāṇāṃ samudīrṇānāṃ pācanāya śamāya ca |
āmena bhasmanevāgnau channe 'nnaṃ na vipacyate ||
AS.Ci.1.12 tasmādādoṣapacanājjvaritānupavāsayet |
tṛṣṇagalpālpamuṣṇāmbu pibedvātakaphajvare ||
AS.Ci.1.13 tat kaphaṃ vilayaṃ nītvā tṛṣṇāmāśu nivartayet |
udīrya cāgniṃ srotāṃsi mṛdūkṛtya viśodhayet ||
AS.Ci.1.14 līnapittānilasvedaśakṛnmūtrānulomanam |
nidrājāṅyāruciharaṃ prāṇānāmavalambanam ||
AS.Ci.1.15 viparītamataḥ śītaṃ doṣasaṅghātavardhanam ||
AS.Ci.1.16 uṣṇamevaṃguṇatve 'pi yuñjyānnaikāntapittale |
udriktapitte davathudāhamohātisāriṇi ||
AS.Ci.1.17 viṣamadyotthite grīṣme kṣatakṣīṇe 'srapittini |
ghanacandanaśuṇṭhyambuparpaṭośīrasādhitam ||
AS.Ci.1.18 śītaṃ tebhyo hitaṃ toyaṃ pācanaṃ tṛḍjvarāpaham |
ūṣmā pittādṛte nāsti jvaro nāstyūṣmaṇā vinā ||
AS.Ci.1.19 tasmāt pittaviruddhāni tyajet pittādhike 'dhikam |
snānābhyaṅgapradehāṃśca pariśeṣaṃ ca laṅghanam ||
AS.Ci.1.20 ajīrṇa iva śūlaghnaṃ sāme tīvraruji jvare |
na pibedauṣadhaṃ taddhi bhūya evāmamāvahet ||
AS.Ci.1.21 āmābhibhūtakoṣṭhasya ksīraṃ viṣamaheriva |
sodardapīnasaśvāse jaṅghāparvāsthiśūlini |
vātaśleṣmātmake svedaḥ praśastaḥ sa pravartayet ||
AS.Ci.1.22 svedamūtraśakṛdvātān kuryādagneśca pāṭavam |
snehoktamācāravidhiṃ sarvataścānupālayet ||
AS.Ci.1.23 laṅghanaṃ svedanaṃ kālo yavāgvastiktako rasaḥ |
malānāṃ pācanāni syuryathāvasthaṃ krameṇa vā ||
AS.Ci.1.24 śuddhavātakṣayāgantujīrṇajvariṣu laṅghanam |
neṣyate teṣu hi hitaṃ śamanaṃ yanna karśanam ||
AS.Ci.1.25 tatrasāmajvarākṛtyā jānīyādaviśoṣitam |
dvidhidhopakramajñānamavekṣeta ca laṅghane ||
AS.Ci.1.26 yuktaṃ laṅghitaliggaistu taṃ peyābhirupācaret |
yathāsvauṣadhasiddhābhirmaṇḍapūrvābhirāditaḥ ||
AS.Ci.1.27 ṣaḍahaṃ vā mṛdutvaṃ vā jvaro yāvadavāpnuyāt |
tasyāgnirdīpyate tābhiḥ samidbhiriva pāvakaḥ ||
AS.Ci.1.28 tāśca bheṣajasaṃyogāllaghutvāccāgnidīpanāḥ |
vātamūtrapurīṣāṇāṃ doṣāṇāṃ cānulomakāḥ ||
AS.Ci.1.29 svedanāya dravoṣṇatvānmṛdutvāttṛṭpraśāntaye |
āhārabhāvāt prāṇāya saratvāllāghavāya ca ||
AS.Ci.1.30 jvaraghnā jvarasātmyatvāt tasmāt peyābhirāditaḥ |
upakramejjvarān sarvānṛte madyasamutthitāt ||
AS.Ci.1.31 prāglājapeyāṃ sujarāṃ saśuṇṭhīdhānyapippalīm |
sasaindhavāṃ tathāmlārthī tāṃ pibet sahadāḍimām ||
AS.Ci.1.32 sṛṣṭaviḍbahupitto vā saśuṇṭhīmākṣikāṃ himām |
bastipārśvaśiraḥśūlī vyāghrīgokṣurasādhitām ||
AS.Ci.1.33 pṛśni parṇībalābilvanāgarotpaladhānyakaiḥ |
siddhāṃ jvarātisāryamlāṃ peyāṃ dīpanapācanīm ||
AS.Ci.1.34 hrasvenapañcamūlena hikkārukśvāsakāsavān |
pañcamūlena mahatā kaphārto yavasādhitām ||
AS.Ci.1.35 vibaddhavarcāḥ sayavāṃ pippalyāmalakaiḥ kṛtām |
yavāgūṃ sarpiṣā bhṛṣṭāṃ maladoṣānulomanīm ||
AS.Ci.1.36 cavikāpippalīmūladrākṣāmalakanāgaraiḥ |
koṣṭhe vibaddhe saruji pibettu parikartini ||
AS.Ci.1.37 kolavṛkṣāmlakalaśīdhāvanīśrīphalaiḥ kṛtām |
asvedanidrastṛṣṇārtaḥ sitāmalakanāgaraiḥ ||
AS.Ci.1.38 sitābadaramṛdvīkāsārivāmustacandanaiḥ |
tṛṣṇācchardiparīdāhajvaraghnīṃ kṣaudrasaṃyutām ||
AS.Ci.1.39 kuryāt peyauṣadhaireva rasayūṣādikānapi |
madyodbhave madyanitye pittasthānagate kaphe ||
AS.Ci.1.40 grīṣme tayorvādhikayostṛṭchardidāhapīḍite |
ūrdhvaṃ pravṛtte rakte ca peyāṃ necchanti teṣu tu ||
AS.Ci.1.41 drākṣādāḍimakāśmaryapathyā pīluparūṣakaiḥ |
samadhūkaiḥ sabadaraiḥ sakṣaudrān sasitopalān ||
AS.Ci.1.42 jvaraghnaistoyamṛditairadbhirvā lājatarpaṇān |
pibet susūkṣmarajasastato jīrṇe tu tarpaṇe ||
AS.Ci.1.43 yavāgvāṃ vaudanaṃ kṣudvānaśnīyādbhṛṣṭataṇḍulam |
dakalāvaṇikairyūṣaiḥ rasairvā mudgalāvajaiḥ ||
AS.Ci.1.44 ityayaṃ ṣaḍaho neyo balaṃ doṣaṃ ca rakṣatā |
tataḥ pakveṣu doṣeṣu laṅghanādyaiḥ praśasyate ||
AS.Ci.1.45 kaṣāyo doṣaśeṣasya pācanaḥ śamano 'thavā |
tiktaḥ pitte viśeṣeṇa prayojyaḥ kaṭukaḥ kaphe ||
AS.Ci.1.46 pittaśleṣmaharatve 'pi kaṣāyaḥ sa na śasyate |
navajvare malastambhāt kaṣāyo viṣamajvarān ||
AS.Ci.1.47 kurute 'rucihṛllāsahidhmādhmānādikānapi |
na cyavante na pacyante kaṣāyastambhitā malāḥ ||
AS.Ci.1.48 tiryaggatā vimārgā vā vardhayantyapi ca jvaram |
baddhāmakaphavātatvācchūlānāhādikānapi ||
AS.Ci.1.49 saptāhādauṣadhaṃ keṃcidāhuranye daśāhataḥ |
kecillaghvannabhuktasya yojyamāmolbaṇe na tu ||
AS.Ci.1.50 tīvrajvaraparītasya doṣavegodaye yataḥ |
doṣe 'thavātinicite tandrāstaimityakāriṇi ||
AS.Ci.1.51 apacyamānaṃ bhaiṣajyaṃ bhūyo jvalayati jvaram |
yadā jvaro mṛdurdeho laghuḥ pracalitā malāḥ ||
AS.Ci.1.52 acirajvaritasyāpi yojayedbheṣajaṃ tadā |
mustayā parpaṭaṃ yuktaṃ śuṇṭhyā dusparśayāpi vā ||
AS.Ci.1.53 pākyaṃ śītakaṣāyaṃ vā pāṭhośīraṃ savālakam |
pibettadvacca bhūnimbaguḍūcīmustanāgaram ||
AS.Ci.1.54 yathāyogamime yojyāḥ kaṣāyā doṣapācanāḥ |
jvarārocakatṛṣṇāsyavairasyāpaktināśanāḥ ||
AS.Ci.1.55 pāṭhendrayavabhūnimbamustaparpaṭakāmṛtāḥ |
jayantyāmamatīsāraṃ jvaraṃ ca samahauṣadhāḥ ||
AS.Ci.1.56 durālabhāmṛtāmustānāgaraṃ vātaje jvare |
athavā pippalīmūlaguḍūcīviśvabheṣajam ||
AS.Ci.1.57 kanīyaḥ pañcamūlaṃ ca pitte kṣaudrasamanvitāḥ |
kaliṅgamustakaṭukā mustāparpaṭakaṃ tathā ||
AS.Ci.1.58 sadhanvayāsabhūnimbaṃ vatsakādyo gaṇaḥ kaphe |
athavā vṛṣagāṅgeyī śṛṅgevaradurālabhāḥ ||
AS.Ci.1.59 rugvibandhānilaśleṣmayukte dīpanapācanam |
abhayāpippalīmūlaśamyākakaṭukāghanam ||
AS.Ci.1.60 kaliṅgakāḥ paṭolasya patraṃ kaṭukarohiṇī |
paṭolaṃ sārivā mustā pāṭhā kaṭukarohiṇī ||
AS.Ci.1.61 paṭolanimbatriphalāmṛdvīkāmustavatsakāḥ |
kirātatiktamamṛtā candanāṃ viśvabheṣajam ||
AS.Ci.1.62 dhātrī mustāmṛtākṣaudramardhaślokasamāpanāḥ |
pañcaite santatādīnāṃ pañcānāṃ śamanā matāḥ ||
AS.Ci.1.63 paṭolendrayavāriṣṭabhadramustāmṛtādvayam |
sārivādvitayaṃ pāṭhā trāyantī kaṭurohiṇī ||
AS.Ci.1.64 paṭolāriṣṭamṛdvīkāśamyākatriphalāvṛṣam |
candanośīradhānyābdaguḍūcīviśvabheṣajam ||
AS.Ci.1.65 devadārusthirāśuṇṭhīvāsādhātrīharītakīḥ |
pañca pañca jvarān ghnanti yogā madhusitotkaṭāḥ ||
AS.Ci.1.66 saguḍāḥ sārivādrākṣāśatāhvākaṇareṇukāḥ |
kāśmaryasārivādrākṣātrāyamāṇāmṛtāguḍāḥ ||
AS.Ci.1.67 śatapuṣpāvacākuṣṭhadevadāruhareṇukāḥ |
śarkarāmadhusaṃyuktāḥ samāṃsīmustadhānyakāḥ ||
AS.Ci.1.68 kṛṣṇāpunarnavādrākṣāśatāhvāguḍasārivāḥ |
śāliparṇībalādrākṣāsārivācchinnasambhavāḥ ||
AS.Ci.1.69 āragvadho balā rāsnā kāśmaryaṃ madhukaṃ guḍaḥ |
śatāvarīcchinnaruhāsvaraso vā guḍānvitaḥ ||
AS.Ci.1.70 sakṛṣṇājīrakasitānāgaraścāmṛtārasaḥ |
vātajvaraṃ jayanyūśu kevalo vāmṛtārasaḥ ||
AS.Ci.1.71 bhārṅgīsaralagāṅgeyīdārukuṣṭhailavālukam |
koṣṇaṃ ghṛtaguḍopetaṃ pibedvā vātaje jvare ||
AS.Ci.1.72 paṭolādiguḍūcyādī sūtroktau pittaje jvare |
añjanādiḥ sakāśmaryaḥ sārivādiḥ saśarkaraḥ ||
AS.Ci.1.73 sitāmadhukakāśmaryaśītośāriparūṣakam |
guḍūcīsārivāloddhrakamalotpalaśarkarāḥ ||
AS.Ci.1.74 drākṣābhayātiktaghanaśamyākaphalaparpaṭam |
śyāmāparpaṭaduḥsparśātiktātiktasitāvṛṣāḥ ||
AS.Ci.1.75 śarkarātiktakaṭukātrāyamāṇābibhītakam |
guḍūcyāmalakairyuktaḥ kevalo vāpi parpaṭaḥ ||
AS.Ci.1.76 kaṣāyo vā himastiktādrākṣāmadhukanimbajaḥ |
pittajvaraghnī kaṭukā ślakṣṇāpiṣṭā saśarkarā ||
AS.Ci.1.77 kaphaje 'tiviṣośīrapaṭolamaricakṣapāḥ |
samūrvendrayavadvīpikuṣṭhanimbavacāguḍāḥ ||
AS.Ci.1.78 saptacchadāmṛtānimbasphūrjātaṃ mākṣikānvitam |
niśātrikaṭukaṃ tiktānāgapuṣpakaliṅgakāḥ ||
AS.Ci.1.79 sārivātiviṣākuṣṭhaduḥsparśāmustagugguluḥ |
parūṣaṃ triphalā tiktā bījaṃ vṛṣakajaṃ ghanam ||
AS.Ci.1.80 nāgaratriphalāmustāmūrvāpāṭhāḥ samākṣikāḥ |
saṃsargasannipāteṣu miśrānetān vikalpayet ||
AS.Ci.1.81 gokaṇṭakabalādarbhāḥ sasitā vātapittaje |
drākṣāmalakabhūnimbāḥ saguḍūcīśaṭhīguḍāḥ ||
AS.Ci.1.82 trāyantī sārivādrākṣā kāśmaryacchinnajāguḍāḥ |
drākṣāmasūratrāyantīguḍūcīsārivābalāḥ ||
AS.Ci.1.83 drākṣāmadhūkamadhukaloddhrakāśmaryasārivāḥ |
mustāmalakaddrīberapadmakesarapadmakam ||
AS.Ci.1.84 mṛṇālacandanośīranīlotpalaparūṣakam |
phāṇṭo himo vā drākṣādirjātīkusumavāsitaḥ ||
AS.Ci.1.85 yukto madhusitālājairjayatyanilapittajam |
jvaraṃ madātyayaṃ chardi mūrchāṃ dāhaṃ śramaṃ bhramam |
ūrdhvagaṃ raktapittaṃ ca pipāsāṃ kāmalāmapi ||
AS.Ci.1.86 kaphavāte vacātiktāpāṭhāragvadhavatsakāḥ ||
AS.Ci.1.87 pippalīcūrṇayukto vā kvāthaśchinnodbhavodbhavaḥ |
vyāghrīśuṇṭhyamṛtākvāthaḥ pippalīcūrṇasaṃyutaḥ ||
AS.Ci.1.88 vātaśleṣmajvaraśvāsakāsapīnasaśūlajit |
pathyā kustumbarīmustāśuṇṭhīkattṛṇaparpaṭam ||
AS.Ci.1.89 sakaṭphalavacābhārṅgīdevāhvaṃ madhuhiṅgumat |
kaphavātajvaraṣṭhīvakukṣihṛtpārśvavedanāḥ ||
AS.Ci.1.90 kaṇṭhāmayāsyaśvayathukāsaśvāsānniyacchati ||
AS.Ci.1.91 āragvadhādiḥ sakṣaudraḥ kaphapittajvaraṃ jayet |
tathā tiktāvṛṣośīratrāyantītriphalāmṛtāḥ |
paṭolātiviṣānimbamūrvādhanvayavāsākāḥ ||
AS.Ci.1.92 vṛṣapuṣpacchadarasaḥ śarkarāmākṣikānvitaḥ |
pittaśleṣmajvaraṃ hanti sāsṛkpittaṃ sakāmalam ||
AS.Ci.1.93 anantāviśvabhaiṣajyakaṭukātoyatoyadāḥ |
jvaratṛḍbhramasammohadhūmakāmlakanāśanāḥ ||
AS.Ci.1.94 sannipātajvare vyāghnīdevadāruniśādvayam |
paṭolapatranimbatvak triphalākaṭukāyutam ||
AS.Ci.1.95 mustāparpaṭakaṃ pathyā mṛdvīkā kaṭurohiṇī |
trāyantīkaṇatanmūladrākṣāpathyāmadhūlikāḥ ||
AS.Ci.1.96 triphalośīraṣaḍgranthāyaṣṭīmadhubalāghanāḥ |
nāgaraṃ pauṣkaraṃ mūlaṃ guḍūcī kaṇṭakārikā ||
AS.Ci.1.97 sakāsaśvāsapārśvārtau vātaśleṣmottare jvare |
madhūkapuṣpamṛdvīkā trāyamāṇā parūṣakam ||
AS.Ci.1.98 sośīratiktātriphalākāśmaryaṃ kalpayeddhimam |
kaṣāyaṃ taṃ piban kāle jvarān sarvānapohati ||
AS.Ci.1.99 jātyāmalakamustāni tadvaddhanvayavāsakam |
baddhaviṭ kaṭukādrākṣātrāyantītriphalāguḍān ||
AS.Ci.1.100 jīrṇauṣadho 'nnaṃ peyādyamācarecchleṣmavānna tu |
peyā kaphaṃ vardhayati paṅkaṃ pāṃsuṣu vṛṣṭivat ||
AS.Ci.1.101 śleṣmābhiṣyaṇṇadehānāmataḥ prāgapi yojayet |
yūṣān kulatthacaṇakakalāyādikṛtān laghūn |
rūkṣāṃstiktarasopetān hṛdyān rucikarān paṭūn ||
AS.Ci.1.102 raktādyāḥ śālayo jīrṇāḥ ṣaṣṭikāśca jvare hitāḥ |
śleṣmottare vītatuṣāstathā vāṭyakṛtā yavāḥ ||
AS.Ci.1.103 odanastaiḥ sruto dvistriḥ prayoktavyo yathāyatham |
doṣadūṣyādibalato jvaraghnakvāthasādhitaḥ ||
AS.Ci.1.104 mudgādyairlaghubhiryūṣāḥ kulatthaiśca jvarāpahāḥ |
kāravellakakarkoṭabālamūlakaparpaṭaiḥ |
vārtākanimbakusumapaṭolaphalapallavaiḥ ||
AS.Ci.1.105 atyantalaghubhirmāṃsairjāṅgalaiśca hitā rasāḥ |
vyāghrīparūṣatarkārīdrākṣāmalakadāḍimaiḥ ||
AS.Ci.1.106 saṃskṛtāḥ pippalīśuṇṭhīdhānyajīrakasaindhavaiḥ |
sitāmadhubhyāṃ prāyeṇa saṃyutā vā kṛtākṛtāḥ ||
AS.Ci.1.107 anamlatakrasiddhāni rucyāni vyañjanāni ca |
acchānyanalasampannānyanupāne 'pi yojayet |
tāni kvathitaśītaṃ ca vāri madyaṃ ca sātmyataḥ ||
AS.Ci.1.108 kaṣāyapānapathyānnairdaśāha iti laṅghate |
sarpirdadyāt kaphe mande vātapittottare jvare |
pakveṣu doṣeṣvamṛtaṃ tadviṣopamamanyathā ||
AS.Ci.1.109 daśāhe syādatīte 'pi jvaropadravavṛddhikṛt |
laṅghanādikramaṃ tatra kuryādā kaphasaṅkṣayāt ||
AS.Ci.1.110 sajvaraṃ jvaramuktaṃ vā dinānte bhojayellaghu |
śleṣmakṣayavivṛddhoṣmā balavānanalastadā ||
AS.Ci.1.111 yathocite 'thavā kāle doṣasātmyānurodhataḥ |
prāgalpavahnirbhuñjāno na hyajīrṇena pīḍyate ||